Және бұл – әрі қуаныш, әрі өкініш: біз басқа адамды талдау кезінде толықтай объективті бола алмаймыз. Осыны мойындаған соң, өзіміздің субъективті қабылдау сүзгілерімізге тәуелділікті азайту үшін жұмыс істеуіміз қажет. Ал бұл когнитивтік бұрмалауларды құрылымдық және нақты түсінбейінше мүмкін емес. Бұл бұрмалаулардың мақсаты – қасиетті – миымыздың ресурсын үнемдеу. Бірақ егер алдымызда адамның тағдырына тікелей байланысты кәсіби міндет тұрса, ондай үнемдеу мүлдем орынсыз.

Ақпарат тым көп болған жағдайда миымыз ресурсты үнемдеу үшін назарымызды өзіне маңыздырақ болып көрінетін нәрселерге бағыттайды. Атап айтқанда:

– біз көбінесе өзіміз көргіміз келетінді, бұрыннан танысты немесе жиі кездескенді ғана байқаймыз;
– ерекше, контрастты, күлкілі немесе тартымды стимулдар – қарапайым және бейтарап заттарға қарағанда көбірек назар аударады;
– миымыз динамиканы іздейді: ол үшін тұрақтылық пен статикалық нәрселер қызықсыз, өзгерісті көргісі келеді және оны жақсырақ байқайды;
– біз өз пікірімізді растайтын ақпаратты көбірек байқап, бағалаймыз. Қалған ақпараттың құны әлдеқайда төмен;
– өзімізге және өзіміз туралы ақпаратқа анағұрлым жұмсақ қараймыз, ал басқалар туралы ақпаратқа сыншыл боламыз. Өзгенің кемшілігін оңай байқаймыз. Өзіміздің өзіндік бағамызды көтеруге көмектесетін нәрселерді жақсы көреміз және оны жиі іздейміз.

Күрделі және біржақты емес ақпаратты талдау кезінде бізге тән:

– стереотиптер мен дайын үлгілермен ойлау. Ал егер ондай үлгі болмаса немесе жарамаса – біз жалған заңдылық ойлап табуға бейімбіз және соларға сүйеніп шешім қабылдаймыз;
– шешім қабылдау жолын жеңілдету, ал егер мүмкін болмаса, оны кейінге қалдыру немесе жауапкершілікті басқаға жүктеу;
– өзімізге ыңғайлы әрі тәжірибемізге сәйкес келетін ақпарат бөлігін өз бетінше толықтыру, қиялмен жалғау;
– сандар мен ықтималдықты жеңілдетіп, олармен жұмыс істеуді жеңілдету;
– өзімізді де, басқаларды да, олардың құндылықтары мен әрекет себептерін жақсы түсінеміз деп ойлау, ал шын мәнінде бұл олай емес.

Уақыт тығыз болып, шешімді шұғыл қабылдау қажет болғанда біз:

– жақын, нақты нәтижелерге назар аударамыз, ал кейінгі және абстрактты нәтижелерді елемейміз;
– өз әрекетіміздің маңыздылығы мен құндылығын басқалардың әрекеттерімен салыстырғанда асыра бағалаймыз;
– көп уақыт пен күш жұмсаған істі аяқтауға тырысамыз, жаңа баламалардан бас тартып, консервативті шешімдерге бет бұрамыз;
– қайтымсыз салдары бар шешімдерден қашамыз және қазіргі жағдай мен қатынастарды сақтап қалуға тырысамыз;
– күрделі, белгісіз және жаңа жолдардан гөрі – қарапайым, түсінікті және таныс шешімдерді таңдаймыз.

Біздің ақпаратты қалай талдайтынымызға әсер ететін жады ерекшеліктері мыналарға итермелейді:

– естеліктерді оң және эгоцентрлік сипатқа келтіру үшін өңдеу;
– қазіргі түсінігімізге сай келмейтін оқиғалардың бөлшектерін ысырып тастау немесе ұмыту;
– маңызды сәттер мен элементтерді бөліп алу үшін категориялар мен ұғымдарды ықшамдау;
– естеліктерге олардың маңыздылығы, көңіл-күй мен психологиялық күйге байланысты әртүрлі көзқараспен қарау;
– негізгі пікірімізге жақсырақ сәйкес келуі үшін ақпаратты өз бетінше толықтыру.
Осы ерекшеліктерді біз әрбір жауапты шешім қабылдағанда және қазіргі оқиғаларды талдағанда ескеруге тиіспіз.