Адамның психотипін қалай тез анықтауға болады?
Біз бәріміз бір-бірімізге психологиялық жапсырмалар тағуға бейімбіз, бұл басқа адамның мінез-құлқын тез, бірақ дәл емес түсіндіруге мүмкіндік береді. Негізінен, мұндай жапсырмаларды психотиптер деп атауға болады. Бұл жапсырмаларды біз көзге түсетін белгілер негізінде тағамыз.
Біздің миымыз тұрақты және аз өзгеретін белгілерді байқап, бағалаудан «жалығады»: көбінесе біз тез өзгеретін нәрселерге ғана назар аударамыз. Мысалы, жақын адамымыздың шаш үлгісіне ол күрт өзгермейінше көңіл бөлмеуіміз мүмкін. Алайда, мұны байқаған соң, біз оған қайтадан назар аудармай, үйреніп кетеміз.
Сыртқы түрдегі ең жылдам өзгеретін нәрселер біздің назарымызды әлдеқайда көп аударады. Дәлелденгендей, қарым-қатынас кезінде сыртқы келбетіміздің ең өзгермелі бөлігі – бет-әлпетіміз: мимиканың өзгеруі арқылы онда айналамызда болып жатқан оқиғаларға және әңгімелесуші серіктесімізге деген көзқарасымыз бейнеленеді. Сөйлесу барысында біз, ең алдымен, бетке қараймыз, ол біздің назарымыздың 80%-ға дейін алады. Біз әңгімелесуші серіктесіміздің бізге және ахуалға деген көзқарасын оңай есте сақтай аламыз, бірақ оның не кигенін, тіпті киімінің түсі қандай болғанын есімізде
Біздің миымыз тұрақты және аз өзгеретін белгілерді байқап, бағалаудан «жалығады»: көбінесе біз тез өзгеретін нәрселерге ғана назар аударамыз. Мысалы, жақын адамымыздың шаш үлгісіне ол күрт өзгермейінше көңіл бөлмеуіміз мүмкін. Алайда, мұны байқаған соң, біз оған қайтадан назар аудармай, үйреніп кетеміз.
Сыртқы түрдегі ең жылдам өзгеретін нәрселер біздің назарымызды әлдеқайда көп аударады. Дәлелденгендей, қарым-қатынас кезінде сыртқы келбетіміздің ең өзгермелі бөлігі – бет-әлпетіміз: мимиканың өзгеруі арқылы онда айналамызда болып жатқан оқиғаларға және әңгімелесуші серіктесімізге деген көзқарасымыз бейнеленеді. Сөйлесу барысында біз, ең алдымен, бетке қараймыз, ол біздің назарымыздың 80%-ға дейін алады. Біз әңгімелесуші серіктесіміздің бізге және ахуалға деген көзқарасын оңай есте сақтай аламыз, бірақ оның не кигенін, тіпті киімінің түсі қандай болғанын есімізде
Сыртқы келбетімізде бөлудің пайдасы бар:
1. Жылдам әрі қарқынды өзгеретін белгілер (мимика, ым-ишара, бет-әлпет және т.б.). Бұлар көбінесе қоршаған орта мен жағдайларға байланысты. Бұл белгілерді көптеген адамдар ешқандай оқусыз-ақ байқайды және бағалайды: біреу сәл нашар, біреу сәл жақсы. Бірақ жалпы алғанда, өмір мен тәжірибе бізді осыған назар аударуға үйретеді.
2. Салыстырмалы түрде тұрақты, бірақ кейде ерекше жағдайларда өзгеруі мүмкін белгілер. Бұлар – күрделірек белгілер, мысалы, коммуникативтік стиль, яғни адамның қарым-қатынастағы мінез-құлқы (белсенді, пассивті, басым, мұқият, сабырлы, сенімді, алаңдаушылық таныту және т.б.). Бұған сондай-ақ дауыстың нәзік сипаттамалары, интонация, жиі кездесетін эмоциялар мен көңіл-күй, тіпті жүріс-тұрыс және жайлылық пен қолайсыздыққа деген жалпы реакциялар жатады. Мұндай белгілер әрдайым анық көріне бермейді және жиі түсінікті болмайды. Оларды дұрыс анықтау үшін арнайы оқыту және саналы жаттығу қажет.
3. Сондай-ақ, сыртқы келбетіміздің тұрақты белгілері бар, олардың негізінде, мысалы, компьютерлік визуалды сәйкестендіру жүзеге асырылады. Бірақ біз оларды қарастырмаймыз, өйткені миымыз оларға өте аз мән береді – олар іс жүзінде өзгермейді, сондықтан миымыз оларды өте «қызықсыз» деп санайды және назар аударуға лайық емес деп есептейді.
1. Жылдам әрі қарқынды өзгеретін белгілер (мимика, ым-ишара, бет-әлпет және т.б.). Бұлар көбінесе қоршаған орта мен жағдайларға байланысты. Бұл белгілерді көптеген адамдар ешқандай оқусыз-ақ байқайды және бағалайды: біреу сәл нашар, біреу сәл жақсы. Бірақ жалпы алғанда, өмір мен тәжірибе бізді осыған назар аударуға үйретеді.
2. Салыстырмалы түрде тұрақты, бірақ кейде ерекше жағдайларда өзгеруі мүмкін белгілер. Бұлар – күрделірек белгілер, мысалы, коммуникативтік стиль, яғни адамның қарым-қатынастағы мінез-құлқы (белсенді, пассивті, басым, мұқият, сабырлы, сенімді, алаңдаушылық таныту және т.б.). Бұған сондай-ақ дауыстың нәзік сипаттамалары, интонация, жиі кездесетін эмоциялар мен көңіл-күй, тіпті жүріс-тұрыс және жайлылық пен қолайсыздыққа деген жалпы реакциялар жатады. Мұндай белгілер әрдайым анық көріне бермейді және жиі түсінікті болмайды. Оларды дұрыс анықтау үшін арнайы оқыту және саналы жаттығу қажет.
3. Сондай-ақ, сыртқы келбетіміздің тұрақты белгілері бар, олардың негізінде, мысалы, компьютерлік визуалды сәйкестендіру жүзеге асырылады. Бірақ біз оларды қарастырмаймыз, өйткені миымыз оларға өте аз мән береді – олар іс жүзінде өзгермейді, сондықтан миымыз оларды өте «қызықсыз» деп санайды және назар аударуға лайық емес деп есептейді.
Таңғаларлығы, біздің мінезімізде де осыған ұқсас құрылым бар.
Мұнда да солай:
1. Біз көбінесе көзге түсетін және назарымызды аударатын нәрселерді байқаймыз, ал олар әдетте жағдай мен ортаға байланысты болады. Адамның мінезінде жағдай мен көңіл-күйге тәуелді көптеген қасиеттер бар. Мысалы, метро вагонда біреу аяғыңызды басып кетсе, әрине, бұдан қуанбайсыз, керісінше, ашуыңыз келеді. Бірақ бұл ашудың себебі сіздің ішіңізде емес, сыртқы жағдайларда жатыр. Бір күнде біздің эмоцияларымыз бірнеше рет өзгеруі мүмкін: ашудан қуанышқа, сосын қайта ашуға оралуымыз мүмкін. Бұл қасиеттердің жағдайға байланысты екенін және тұрақты емес екенін көрсетеді. Дегенмен, олар өте айқын көрініп, назарымызды аударады. Мысалы, біреу ұзақ уақыт жайдары болып жүріп, кенет ашуланса, бұл біздің есімізде қалып, оған «мінезі жаман» деген жапсырма тағуымыз мүмкін. Бірақ мұндай реакциялар көбінесе сыртқы жағдайларға байланысты болады. Әрине, бұл реакциялардың жылдамдығы, күші және ұзақтығы адамның мінезіне байланысты және оны да анықтайды.
2. Салыстырмалы түрде тұрақты мінез қасиеттері біздің психотипімізді анықтайды және оны қалыптастырады. Бұған тек мінездің қасиеттері ғана емес, сонымен бірге ойланбастан істейтін әдеттеріміз де жатады. Мысалы, біреу кофені қантпен ішсе, енді біреу қантсыз ішеді. Бұл – әдеттегі, «өзінен-өзі» болатын мінез-құлық. Шерлок Холмс дәл осындай қасиеттерге назар аудару керек деп есептеген, өйткені олар бізді тұлға ретінде көрсетеді. Мысалы, жетекшіңіздің немесе әріптестеріңіздің қандай кофе ішетінін, қанша қант қосатынын немесе түскі аста не таңдайтынын есіңізге түсіріп көріңіз. Көпшілік мұндай нәрселерді есіне түсіре алмайды және ондай ұсақ-түйекке мән бермейді.
3. Тұрақты мінез қасиеттеріне темперамент, өмірлік ұстанымдар мен құндылықтар жатады. Біз осылар арқылы біреудің «өз адамымыз» екенін немесе «бөтен» екенін түсінікті түрде сеземіз. Бұл қасиеттер адамдарды «өзіміздікі» және «бөтен» деп бөлуге негіз болады.
Назар аударыңыз! Ең маңызды мәселе!
Біздің миымыздың әдепкі жұмыс тәсілі және басқа адамдарды бағалауға деген әдетіміз бізді тұлғаны (тұрақты мінез қасиеттерін) сыртқы түрдің тез өзгеретін белгілері мен жағдайға байланысты өзгермелі қасиеттер негізінде бағалауға итермелейді. Бұл, әрине, дұрыс емес тәсіл.
Басқа адамдарды талдау процесін айсбергке теңесек, ең түсінікті бейнелеу осы болар. Бәріне мәлім, айсбергтің су үстіндегі шыңы оның ең маңызды немесе ең үлкен бөлігі емес, бірақ ол анық көрінеді. Өкінішке орай, тек шыңына қарап, айсбергтің толық көлемін бағамдау әрдайым мүмкін емес.
Тұлғаның айсберг шыңында сыртқы түр мен мінез-құлықтың қатты өзгеретін белгілері орналасқан, біз солар арқылы басқа адамның психотипі мен мінезін түсінуге тырысамыз. Көпшілік әдетте біреудің киімі мен бет-әлпетіне ғана назар аударып, соған қарап қорытынды шығарады.
Бұл процесті түсініп, психотипті дұрыс әрі жылдам анықтау оңай емес.
Біздің миымыздың әдепкі жұмыс тәсілі және басқа адамдарды бағалауға деген әдетіміз бізді тұлғаны (тұрақты мінез қасиеттерін) сыртқы түрдің тез өзгеретін белгілері мен жағдайға байланысты өзгермелі қасиеттер негізінде бағалауға итермелейді. Бұл, әрине, дұрыс емес тәсіл.
Басқа адамдарды талдау процесін айсбергке теңесек, ең түсінікті бейнелеу осы болар. Бәріне мәлім, айсбергтің су үстіндегі шыңы оның ең маңызды немесе ең үлкен бөлігі емес, бірақ ол анық көрінеді. Өкінішке орай, тек шыңына қарап, айсбергтің толық көлемін бағамдау әрдайым мүмкін емес.
Тұлғаның айсберг шыңында сыртқы түр мен мінез-құлықтың қатты өзгеретін белгілері орналасқан, біз солар арқылы басқа адамның психотипі мен мінезін түсінуге тырысамыз. Көпшілік әдетте біреудің киімі мен бет-әлпетіне ғана назар аударып, соған қарап қорытынды шығарады.
Бұл процесті түсініп, психотипті дұрыс әрі жылдам анықтау оңай емес.
Профайлинг, нейротехнология және өтірікті анықтау бойынша қызықты әрі пайдалы ақпараттар осында
