Жад – бұл күй емес, үдеріс. Алайда көпшілік адамдар жадты оқиғалардың дәлме-дәл жазбасын сақтайтын нәрсе деп қабылдайды: оған қол жеткізу қиындауы мүмкін, әсерлердің айқындылығы көмескіленуі мүмкін, кейбір бөліктері ұмытылуы мүмкін, бірақ жалпы алғанда ми бейнекамера сияқты жұмыс істейді деп саналады.
Алайда бұл шындықтан алыс.

Себебі мынада:

1. Біз тек сол сәтте миымыз маңызды деп есептеген нәрселерді ғана байқаймыз, ал маңызсыз деп танылған сигналдар автоматты түрде басылады.

2. Біздің естеліктеріміз – бұл деректер хаосынан миымыз үнемі құрастырып отыратын байланысқан оқиға желісінің бір бөлігі. Егер ми бұл оқиғалар тізбегінде қарама-қайшылық байқаса, ол оны жоюға, жұмсартуға немесе мүлде ұмытуға тырысады. Ол үшін ми естеліктерді айтарлықтай өзгертіп қайта құрастырады.

3. Бір оқиғаны бірге талқылаған куәгерлер – бейсаналы түрде өз естеліктерін бір-біріне бейімдейді, яғни ортақ нұсқаға жақындатады. Бұл – когнитивтік бұрмалаудың бір түрі – конформдылық.

4. Естеліктің жалпы тақырыбы мен эмоциялық фоны әдетте дәл сақталады, ал бөлшектер кейін ойдан құрастырылады. Бұл бөлшектер негізгі идея мен эмоцияға қайшы келмей, керісінше, оларды қолдап, күшейтетіндей түрде таңдалады. Мысалы, «мен бір ғана қарабалық ұстадым» дегені уақыт өте «он қарабалық пен бір шортан ұстадым» болып өзгереді, өйткені негізгі ой – «керемет балық ауладық».

5. Ақпараттың көзі жадтан әлдеқайда тез өшеді, ал сол ақпараттың өзі ұзаққа сақталады. Яғни, не есте сақтау маңызды, ал қайдан алынғаны – маңызды емес. Бұл жалған жаңалықтар мен жалған айыптаулардың негізгі механизмі.

6. Біз есте сақтаған нәрсе – біз үшін шындық. Ол рас па, өтірік пе – маңызды емес: ақпараттық фон бәрін анықтайды. Егер бір нәрсе айтылып, кейін оның жалған екені түсіндірілсе де, 3 күннен соң жастардың 27%-ы мен орта жастағылардың 40%-ы бұл мәлімдемені шындық деп еске түсіреді.

7. Эгоцентрлік бұрмалау – біз оқиғаны өзіміздің айналамызда құрып, басқа біреуден естіген, оқыған немесе видеодан көрген тәжірибені өзімізге телуге бейімбіз. Әрине, тым ақылға қонымсыз әрекеттерді өзімізге таңбаймыз, бірақ ұсақ-түйек жерлерде өзімізге де, өзгелерге де еркін өтірік айтуымыз мүмкін. Мысалы, өмірі бармаған хайуанаттар бағына барғандай есте сақтау – оңай.

8. Сендірілген естеліктер: «Сіз сұраған соң есіме түсіп жатыр». Тәжірибелі психологтар клиентке ешқашан болмаған оқиғаларды сендіріп, олардың болғанына шынайы сендіре алады. Бұл – әсіресе ескі жыныстық қысым көрсету немесе отбасылық зорлық-зомбылық бойынша жалған айыптаулардың жиі кездесетін себебі.


Осылайша, шын мәнінде, біздің жадымыз – бұл ішкі дизайнеріміз: ол өз талғамына, шеберлігіне және субъективті көзқарасына сай шын оқиғаның бастапқы бейнесін өңдеп, қайта бояп, жаңа сюжетке айналдырады. Бұл – біз қалай еске аламыз, солай тарих та өзгереді деген сөз.