Қорқыныш — бұл тек эмоция емес. Бұл – миымыздың бізді тірі қалдыру үшін миллиондаған жылдар бойы қалыптастырған қорғаныс механизмі. Бүгін біз осы базалық эмоцияның артындағы нейрохимиялық процестерге үңілетін боламыз.

Неліктен қорқамыз?

Қорқыныш — бұл нақты қауіп төніп тұрғанда (мысалы, алдыңнан ит жүгіріп шыққанда) немесе елестетілген, ойдағы қауіптен (мысалы, болашақта жұмыстан шығып қалудан) туындайтын эмоционалдық реакция. Ол біздің миымызда "қауіп бар!" деген белгі берген кезде іске қосылады.

Қорқыныш қай жерде «тұрады»?

Басымыздың ішіндегі амигдала деп аталатын кішкентай бадам тәрізді құрылым — қорқыныштың негізгі ошағы. Ол сырттан келетін ақпаратты қабылдап, "қауіп бар ма, жоқ па" деп бір сәтте шешім қабылдайды. Егер қауіп бар десе, ол дереу бүкіл денеге белгі береді: жүрек соғысы жиілейді, бұлшықеттер ширығады, көз ұлғаяды, ал асқазан "түбіне түскендей" болады. Бұл – "қаш немесе күрес" реакциясы.

Нейрохимия: қорқыныш кезінде не бөлінеді?

Қорқыныш — бұл химиялық коктейль:
Адреналин – денені қауіпке дайын күйге келтіреді. Бұл – «жүйкеңді шымырлататын» гормон. Жүрек соғысын үдетіп, дем алуды жиілетеді.
Кортизол – ұзақ стресс жағдайында бөлінетін гормон. Ол энергияны үнемдеп, ағзаның қауіппен күресуін қамтамасыз етеді.
Норадреналин – назарды шоғырландырады, есту, көру, иіс сезу сияқты сезім мүшелерін өткірлетеді.

Қорқыныш қалай есімізде сақталады?

Амигдала қауіпті оқиғаларды есте берік сақтап, болашақта сол сияқты жағдайлардан аулақ болуға тырысады. Сол себепті бір рет итіңіз қапса, келесі жолы итті алыстан көрсеңіз де жүрегіңіз лып ете қалады.

Бірақ қорқыныш әрдайым жаман емес Қызығы — қорқыныш бізді өлтірмейді, қайта өмірімізді сақтайды. Қауіпті сезіну — бұл қауіпсіздікке жетелейтін сигнал. Егер мүлде қорықпасақ, жолда келе жатқан көліктен де қорғалмай қалуымыз мүмкін еді.
Қорқыныштың «дұшпан» болу себебі — ол бақылаусыз қалған кезде. Созылмалы қорқыныш — мазасыздық, үрей, паникалық шабуылдарға әкеледі. Ондайда мидың қауіп сигналдары тоқтамайды. Бұл кезде ағзада үнемі кортизол жоғары болады — иммунитет төмендейді, ұйқы бұзылады, ашушаңдық пайда болады.

Қорқынышты қалай басқаруға болады?

Тыныс алу жаттығулары — миға «бәрі жақсы» деген белгі береді.

Жаттығу — адреналинді «жағып», ағзаны қайта теңестіреді.
Ақпаратты қайта өңдеу — шын мәнінде қауіп бар ма, жоқ па деп рационалды түрде саралау.

Қорқыныш – ішкі күзетшіміз. Ол бізді қауіптен сақтайды. Бірақ оны дұшпан емес, дос ретінде қабылдап, басқаруды үйрену — ішкі еркіндік пен менталдық денсаулыққа апарар жол. Келесі жолы қорықсаңыз, өзіңізге сұрақ қойыңыз: «Шынайы қауіп бар ма, әлде бұл менің миымның ескі дабылы ма?»