Өтірік айту – табиғи қорғаныс механизмі. Біреу өзін жақсырақ көрсету үшін өтірік айтады, біреу жазадан қорқып, енді біреулер басқаларды басқару үшін әдейі алдайды. Бірақ мәселе – өтірікті сөзден ғана емес, адамның денесінен, дауысынан, эмоциясынан да тануға болатынында.

🧠 1. Ми өтірікті қалай тудырады?

Көпшілік шындықты айту – оңай, ал өтірік – миға жүктеме екенін білмейді. Шын айтқанда адам болған жағдайды еске түсіреді, ал өтірік айтқанда – жаңа сценарий құрастырады.

• Бұл кезде мида белсенді болатын аймақтар:Префронтальды кортекс – ойлау, жоспарлау, өтірікті қорыту
• Амигдала – қорқыныш пен мазасыздық реакциясы
• Соматикалық жүйе – эмоциялар дене арқылы шығады: терлеу, жүрек соғысының өзгеруі, тыныс алудың жылдамдауы

🧬 Миға жүктеме артқан сайын, адам өзін "ұстап" қою қиындай түседі.

👁️ 2. Вербалды емес белгілер – дене өтірікті айтып қоядыАдам сөйлеген кезде не айтатыны ғана емес, қалай айтатыны да маңызды. Өтірік айтып тұрған адамда жиі кездесетін физикалық реакциялар:

• Көз бағыты: оңға жоғары қарау – ойдан шығару (көп адамда, бірақ бәрінде емес!)
• Қолдың ауыз, мұрын, мойын маңына баруы – өзін шектеу, жасыру реакциясы
• Көзді көп жыпылықтау немесе мүлде қозғалыссыз қалу
• Мойын мен иық бұлшықеттерінің кернеуі
• Терлеу, дауыс дірілі, кеуіп кеткен еріндер
• Орынсыз күлкі немесе тым салмақты болуға тырысу

⚠️ Бірақ маңызды ескерту: бір белгі – өтіріктің дәлелі емес. Бірнеше белгі қатар болса – бұл күдікке негіз.

🗣️ 3. Сөз құрылымындағы айырмашылықтар

Өтірік айтып тұрған адамның тілі де ерекшеленеді. Ол көбінесе:

• Тым жалпы сөйлемдер айтады: "бәрі жақсы", "солай болды", "мен нақты білмеймін"
• Қайталап сұрайды: "Сен мені не дедің?" – уақыт ұтқысы келеді
• Кенет эмоцияға көшеді: мысалы, "сен маған сенбей тұрсың ба?!" – бұл шабуыл немесе қорғаныс
• Артық ақтау: себепсіз көп түсіндіру

🎯 Өтірік адамның ішкі күйіне сай келмейтін тілдік реакциялармен байқалады.

🧭 4. Адамның базалық күйін білу – кілтКез келген өтірікке тән жалғыз универсалды белгі жоқ. Сол себепті:
«Адамды тану – өтірікті танудың алғашқы қадамы».
Әркімнің өз мінезі, мимикасы, сөйлеу стилі бар. Егер адам күнделікті өмірде де тез сөйлейтін, көп қимылдайтын болса – бұл өтірік белгісі емес. Ал егер тыныш, байсалды адам кенет қобалжи бастаса – мұқият болу керек.
Осыған байланысты профайлерлер алдымен адамның базалық мінез-құлқын калибрлейді: яғни шынайы күйін бақылап, кейін ауытқуларын анықтайды.

🕵️ 5. Профайлинг – өтірікті анықтаудың ғылымыПрофайлинг – адамның сөзінен, бет-әлпетінен, микромимикасынан, дауысынан және дене тілінен ішкі эмоция мен ниетті анықтау әдісі.

• Профайлер неге назар аударады?Микромимика – беттегі 0.2 секундтық бұлшықет қозғалысы (өтірікті ұстап үлгермейді)
• Конгруэнттік – сөз бен мимика сәйкес келе ме?
• Уақытша үзілістер – шын адам әдетте жауапты ойланып таппайды
• Эмоция мен мазмұн арасындағы сәйкестік

📌 Қысқаша қорытынды✅ Иә, өтірікті анықтауға болады. Бірақ бұл — тәжірибені, зейінді және ғылыми негізді қажет ететін күрделі процесс.
✅ Бір ғана белгіге сеніп шешім жасау — қате.
✅ Профайлинг – ең тиімді құралдардың бірі, егер оны дұрыс қолдансаңыз.
✅ Әр адам – айна. Ал өтірік – сол айнаның сызаты. Байқаңыз.