Пол Экман және негізгі эмоциялар теориясы
Пол Экман — эмоциялар мен мимика саласын зерттеген әлемге әйгілі психолог. Ол адамның бет-әлпетіндегі өзгерістер арқылы ішкі сезімдерді анықтауға болатынын дәлелдеп, заманауи профайлинг пен өтірікті тану әдістерінің негізін қалады.
Экманның ең танымал еңбектерінің бірі — "негізгі эмоциялар теориясы".

Негізгі эмоциялар деген не?

Экманның айтуынша, адамзатта табиғи түрде пайда болатын, әмбебап эмоциялар бар. Яғни, бұл сезімдер мәдениетке, тілге немесе тәрбиеге тәуелді емес. Олар:
  1. Қорқыныш
  2. – Қауіп сезімі, өмірге немесе амандығымызға қауіп төнгенде пайда болады.
  3. Ашу
  4. – Әділетсіздік немесе кедергі көргенде туындайтын реакция.
  5. Қуаныш
  6. – Қанағаттану, жетістікке жету немесе жағымды жағдайлар кезінде.
  7. Қайғы
  8. – Жоғалту, үмітсіздік немесе ауыр жағдайдан туындайды.
  9. Жек көру (отвращение)
  10. – Дене немесе моральдық тұрғыдан қабылдай алмайтын нәрсеге реакция.
  11. Күтпегендік (таңғалу)
  12. – Күтпеген, тосын жағдай кезінде пайда болатын шок немесе таңдану.
👉 Кейінірек Экман тағы бір эмоцияны қосты:

Менсінбеу (презрение) – біреуді төмен санау, өзінен артық көру күйі.
Неліктен бұл маңызды?Бұл эмоциялар – адам миының ең терең, алғашқы жүйелерінде пайда болады. Яғни, біз оларды ойлап шығарып жатпаймыз, олар автоматты түрде іске қосылады.

Ең қызығы — бұл эмоциялар бүкіл әлемде бірдей көрінеді. Экман Папуа Жаңа Гвинеяның жабайы тайпаларына фотосуреттер көрсетіп, олар эмоцияларды дәл таныды. Бұл оның "эмоция – биологиялық, әмбебап процесс" деген теориясын дәлелдеді.

Бет-әлпет пен эмоция байланысыЭкман эмоциялардың беттегі бұлшық ет қозғалыстары арқылы көрінетінін байқады. Ол арнайы FACS (Facial Action Coding System) жүйесін жасады. Бұл жүйе арқылы адам бетінің мимикалық коды шешіліп, оның шынайы сезімі анықталуы мүмкін.

🔍 Мысалы:
  • Қорқыныш: көз шарасы кеңейеді, қас жоғары көтеріледі.
  • Ашулану: қабақ түйіледі, ерін қысылып, тіс көрінеді.
  • Қуаныш: ауыз езу тартылады, көз айналасында әжім пайда болады.
Практикалық қолданысы

Экман теориясы бүгінде:
  • Қылмыстық тергеуде
  • Кеден және қауіпсіздік қызметтерінде
  • Психология мен коучингте
  • Бизнес келіссөздерінде
  • Профайлинг және өтірікті тануда кеңінен қолданылады.
Пол Экманның эмоциялар жайлы теориясы — адам табиғатын терең түсінудің кілті. Беттегі мимика мен сезім арасындағы байланыс адаммен дұрыс байланыс орнатып, өтірікті ажыратуға көмектеседі.

Профайлинг, нейротехнология және өтірікті анықтау бойынша қызықты әрі пайдалы ақпараттар осында
Доктор Фокс эффектісі: Сөйлеудің мәні емес – сәні
Адам көбіне мазмұннан бұрын жарқыраған формаға елітеді. Бұл — ғылымда "Доктор Фокс эффектісі" деген атпен белгілі құбылыс. Яғни, егер адам өз ойын сенімді, әсерлі, эмоциямен, көркем тілмен жеткізсе – тыңдаушылар оның айтқанының нақты мәніне мән бермей, соған сеніп қалады. Тіпті айтылған сөздер бос, мағынасыз болса да.
Идеал тұтынушы – ойланбай сатып алатын адам
Маркетологтардың, жарнама жасаушылардың және сату мамандарының арманы – еш ойланбастан, бірден сатып алатын аудитория. Бұл — эмоционалды түрде қозғалатын, күмәнданбайтын, және дәл қазір керек деп сенетін адамдар. Бірақ олар қайдан шығады? Олар қалай қалыптасады? Және ең бастысы – неге дәл осындай тұтынушы ең тиімді?
Жалған қосарлану эффектісі: бізге ұсынылған таңдау — жалған ба?
Көп жағдайда адамдар "екі ғана таңдау бар" деген иллюзияға түсіп қалады. Бұл — жалған қосарлану (ложная двойственность) деп аталатын когнитивті қате. Бұл эффект — бізге ұсынылған шешімдердің шектеулі, әрі басқа жол жоқ дегендей көрініп, адамды шындықты толық көруден алыстататын логикалық қақпан.
🔍 Өтірік – неге мұқият байқауды талап етеді?
Өтірік айту – табиғи қорғаныс механизмі. Біреу өзін жақсырақ көрсету үшін өтірік айтады, біреу жазадан қорқып, енді біреулер басқаларды басқару үшін әдейі алдайды. Бірақ мәселе – өтірікті сөзден ғана емес, адамның денесінен, дауысынан, эмоциясынан да тануға болатынында.
Made on
Tilda